Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşatır bir düzen değildir. Dostluk, topluluk ortamında insanların nitekim nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak için vardır. Adalet değeri zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene koyuvermek, maşeri hayatın gerçekleşmesini uydurmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin karşıtsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, mutlaka dosdoğru kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk ortamında insanların hareket ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her zaman mümkündür. “İşte tüze, insanoğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir yol, bir bütündür.” İnsan-insanoğlu, insanoğlu-doğa ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence altına kırmızıınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgani kuruntu ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, topluluk sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak belirten görüşlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini uydurmak maksadıyla konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, kazı ve kanunların bütünüdür. Daha münteşir bir teşhismıyla tüze, adalete yönelmiş maşeri evetşfakat düzenidir. Dostluk Kelime Demeı Dostluk kelimesi Arapça “kazı” kökünden gelir ve kazı kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “kazı” kelimesinin çoğkebir “beddua’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na bakılırsa tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet manaında da kullanılır. Yol Demeı Dostluk dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir teşhism konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Sınırlı bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) bentlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi ortamında kök olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri husus meydan kısmına Özel Dostluk, zevat ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun çıbanlıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki tarafından güvenceye kırmızıınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları insanoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun ayar hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla mümasil nitelikteki parçalanmamış durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk meydanında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek için kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve varlık cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kazanç kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçıntıçılık cezaları gibi daha bir tüze dallarında daha bir yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya siyasal görüşleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan tüze, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşeri bir evetşfakat düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgısal yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri hayatı düzenleyip insanların amerikan barış ve emniyet ortamında bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Içtimai İhtiyaçların Zıtlanması) Hukukun kılgısal amacını, maşeri gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile topluluk ortamında yaşayan insanların, birbirleri ile hazırlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın konstrüksiyonsından meydana gelen ihtiyaçlarını karşıtlamaya çkırmızıışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir tüze düzeni hayatın kök gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın natürel konstrüksiyonsına ve bundan ileri mevrut ihtiyaçlarına şayan yapmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de sınırlıdır; soylu erki yoksulluklara uymalı ve onları karşıtlamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile belli başlı bir aranjman altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak sağlıklı kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak teşhismıyla adalet, “bir denklik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yapmak üzere dü daha bir anlamda kullanılır. Adalet haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet manaında zatî bir özelliği deyimler. Can her zaman haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni özgülemek yolunda kadimî ve değdavranışmez bir çaba gösterir. İşte bu hareket ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet peritonı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze meydanında hukuki ayar olarak lakırtı konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içeren kurallar parçalanmamışü olarak tüze, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve çalıştırmak yerinde bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir ayar niteliğindeki adalettir. Dostluk bir topluluk düzenini içerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; gerek mevcut düzeni gözlemek, gerekse onu değdavranıştirmeyi meşrulaştırmak için her zaman adalete çıbanvurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta karşıtmıza müesses tüze düzenlerinin asli örneği, olması gereken tüze manaında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut tüze düzenlerinin kendisine şayan olup olmadığı açısından bir ayar ve yorum ölçüsü evet. Gine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve menfi karşıtlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon balans ortamında olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Alışılagelen olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri evetşfakat uyacak, hem de bu maşeri hayatın amerikan barış ortamında sürebilmesi için bir düzen görünümünü katkısızlamaya çkırmızıışacaktır.